Een onafhankelijk agentschap voor een slimmer zorgsysteem
Het HDA, of het gezondheids(zorg)data-agentschap (GDA), is begin 2024 officieel gelanceerd en werkt als een schakel tussen de data-eigenaars (zoals ziekenhuizen, ziekenfondsen en administratieve databanken) en de gebruikers van data (onderzoekers, instellingen, overheidsinstanties en bedrijven).
Het doel is duidelijk: gezondheidsgegevens toegankelijker, beter gestructureerd en onderling uitwisselbaar maken, om de kwaliteit van de zorg te verbeteren, innovatie te stimuleren en efficiënter te reageren op gezondheidsuitdagingen.
Waarom gezondheidsgegevens een tweede leven geven?
Elke dag creëren zorgverleners een grote hoeveelheid gegevens: onderzoeksresultaten, toegediende behandelingen, diagnoses of voorschriften. Deze gegevens, die worden verzameld voor primair gebruik (directe zorg voor de patiënt), blijven vaak onbenut als de patiënt eenmaal is behandeld. Deze secundaire gezondheidsgegevens kunnen een aanzienlijke meerwaarde bieden om:
- de werkelijke impact van behandelingen beter te beoordelen
- zorgtrajecten te analyseren
- het gezondheidsbeleid op objectieve indicatoren te baseren
- bepaalde aandoeningen beter te begrijpen
Zeldzame ziektes: een duidelijk voorbeeld van het belang van secundaire gegevens
Vooral bij zeldzame ziektes zie je hoe krachtig secundair gebruik van data kan zijn. Een zeldzame ziekte treft minder dan 1 persoon op 2.000 en de diagnose ervan blijft ingewikkeld en valt vaak te laat.
In België kan het gaan om slechts een tiental patiënten. Neem bijvoorbeeld ataxie van Friedreich, een genetische ziekte die de coördinatie van bewegingen progressief aantast. Als onderzoekers zich beperken tot de data van een handvol Belgische patiënten, zijn hun resultaten statistisch gezien misschien niet sterk genoeg.
Maar als je die gegevens kan combineren met data van honderden patiënten met dezelfde ziekte in andere Europese landen, verandert alles. Dan krijgen onderzoekers toegang tot een veel grotere en representatievere dataset, wat het mogelijk maakt om:
- klinische patronen sneller te herkennen
- diagnoses te verfijnen
- meer geschikte behandelingen te ontwikkelen
- onbekende preventiefactoren te ontdekken
Gestructureerde en veilige toegang, conform de GDPR
Het HDA wil de identificatie en het gebruik van beschikbare gegevens vergemakkelijken en biedt hiervoor een gecentraliseerde catalogus aan. Deze bundelt de metadata van meer dan 400 Belgische databanken, geordend per thema (ziekenhuisopnames, ambulante zorg, chronische ziektes, sociaaleconomische gegevens, enz.), waaronder ook de gegevens van het Intermutualistisch Agentschap (IMA), een belangrijke speler op het vlak van gezondheidsgegevens.
Deze catalogus biedt zorgverleners, onderzoekers, bedrijven en overheidsinstellingen de mogelijkheid om:
- relevante datasets te vinden
- een toegangsaanvraag (Data Request) in te dienen via een gestandaardiseerde procedure
- desgevallend de gegevens op een veilige manier te ontvangen, volgens de geldende regelgeving
De toegang tot de gegevens is nooit vrij of automatisch. Het agentschap analyseert elke aanvraag grondig, met aandacht voor:
- de wettelijkheid en legitimiteit van het gebruik
- de minimalisering van de verzamelde of verwerkte gegevens
- pseudonimisering of anonimisering, afhankelijk van het geval
- bescherming van patiënten en hun rechten in elke fase van het proces
Het hele systeem steunt op de FAIR-principes (Findable, Accessible, Interoperable, Reusable). Deze principes maken data makkelijker vindbaar, toegankelijk, onderling compatibel en herbruikbaar. Het doel is om meer transparantie, kwaliteit en waarde te bieden, en tegelijk een hoog beschermingsniveau van de persoonsgegevens te waarborgen.
Wat betekent dit concreet voor zorgverleners?
Als zorgprofessional speel je een sleutelrol in de productie van gegevens. Dankzij dit nieuwe gestructureerde kader kunnen deze gegevens dienen voor concrete projecten die de praktijk en onderzoek vooruithelpen, zoals:
- verbetering van de klinische praktijk via retrospectieve studies en inzichten uit echte Belgische data
- bijdrage aan onderzoek, bijvoorbeeld rond specifieke aandoeningen of innovatieve methodes
- minder administratieve last bij aanvragen voor toegang tot gegevens dankzij één centraal kader
Het agentschap neemt je werk niet over: het vereenvoudigt de toegang, beveiligt het proces en stelt je in staat om het meeste te halen uit de gegevens die jij helpt genereren.
Een visie die is afgestemd op de Europese uitdagingen
Het HDA werkt niet op zichzelf. Het maakt deel uit van een bredere dynamiek: de implementering van een Europese ruimte voor gezondheidsgegevens (European Health Data Space Regulation - EHDS).
Dit toekomstige Europese kader is gericht op het veilig en grensoverschrijdend delen van gezondheidsgegevens, zowel voor primaire als secundaire doeleinden (analyse, onderzoek en innovatie). In dit verband coördineert het HDA projecten zoals HeDERA (Health Data Enabled for Re-use Across Belgium), die de Belgische technische en juridische infrastructuur afstemmen op Europese standaarden, met respect voor nationale specificiteiten.
Op lange termijn moet de Europese ruimte voor gezondheidsgegevens helpen om de kwaliteit van zorg in heel Europa te verbeteren en te harmoniseren. Regio’s die voor grotere uitdagingen staan, kunnen dus inspiratie putten uit efficiënte praktijken die elders worden toegepast en bewezen strategieën overnemen.
