Transcript podcast: De ziekenfondsen

Beluister hier deze aflevering. Hieronder vind je de integrale tekst:

[Muzikale introductie]

PIET: Ze bestonden al lang voor het internet, voor sociale media en zelfs voor de sociale zekerheid. We hebben het over de ziekenfondsen, een pijler van onze solidariteit. Waarom zijn ze onmisbaar? Wat is hun missie? Hoe evolueren ze? Daarover gaat het in de podcast van de Onafhankelijke Ziekenfondsen.

[Muziek]

PIET: Hallo, welkom bij deze aflevering van de podcast van de Onafhankelijke Ziekenfondsen. Vandaag hebben we het over de rol van de ziekenfondsen en gaan we enkele hardnekkige misvattingen doorprikken. Onze gasten gaan hun visie en ervaring met het solidariteitsmodel delen. Blijf dus luisteren voor een boeiend gesprek over de toekomst van de ziekenfondsen en hun plaats in ons gezondheidssysteem. Vandaag ga ik in gesprek met Tom Coolen, algemeen directeur van Helan, het onafhankelijk ziekenfonds in Vlaanderen. En Xavier Brenez, directeur-generaal van de Onafhankelijke Ziekenfondsen waar Helan deel van uit maakt. Hartelijk welkom allebei. 

TOM COOLEN: Dankjewel. 

XAVIER BRENEZ: Dankjewel. 

PIET: Ziekenfondsen zijn ontstaan aan het einde van de 19e eeuw in een tijd waarin arbeiders nauwelijks bescherming hadden tegen ziekte of ongevallen. Xavier, was dat echt het begin? Hoe zagen die eerste initiatieven eruit? 

XAVIER BRENEZ: Wel ja en nee. Dus ziekenfondsen zijn eigenlijk al vermeld in de middeleeuwen, maar de ziekenfondsen zoals ze nu vandaag zijn, zijn eigenlijk ontstaan gedurende de industriële revolutie, in eigenlijk drie voornaamste pijlers: christelijk, socialist en eigenlijk onze pijler, wat we toen waren, de beroepsziekenfondsen. Ziekenfondsen zijn eigenlijk gecreëerd in coöperaties en bedrijven. Dus in het begin waren het zeer kleine organisaties en dat was eigenlijk een vereniging van mensen die een privé solidariteitsmechanisme hebben opgebouwd om gezondheidsrisico's te dekken. Maar deze organisaties zijn geëvolueerd. Ze hebben nadien een tamelijk grote plaats ingenomen in België. Ze zijn omkaderd geweest met regelgeving en zoals jullie weten, na de Tweede Wereldoorlog hebben we de sociale zekerheid gecreëerd. En de ziekenfondsen toen hebben een zeer grote rol gespeeld in het creëren van de ziekteverzekering. En we zien dat in alle landen. De ziekenfondsen hebben een grote rol gespeeld in het promoten van een universele dekking. En daarom hebben ze vandaag een belangrijke rol in de ziekte- en invaliditeitsverzekering. 

PIET: Xavier, toen je het had over de rol van de ziekenfondsen, sprak je over een dualiteit. Twee specifieke missies, kun je dat eens uitleggen?

XAVIER BRENEZ: Dus naast onze historische missie van sociale verzekeraar, die we nu nog hebben, hebben we eigenlijk een dubbele rol in de ziekte- en invaliditeitsverzekering. Aan ene kant zijn we co-beheerder. Dat betekent dat wij de evolutie van het stelsel, de rechten, de terugbetaling mee bepalen. Aan de andere kant hebben we een rol als operator. Dus we zorgen voor de terugbetaling, het toekennen van rechten en ook bijvoorbeeld de begeleiding van de mensen die arbeidsongeschikt zijn. 

PIET: Tom, misschien eventjes heel praktisch nu. Wat zijn de bekendste en misschien minder bekende taken van de ziekenfondsen? 

TOM COOLEN: De ziekenfondsen hebben eigenlijk twee grote opdrachten. Enerzijds een verplichte opdracht en anderzijds hebben we een aantal aanvullende opdrachten. Ik ga beginnen met die verplichte opdracht. Daar zijn we eigenlijk de uitvoerder van de Belgische ziekteverzekering, een opdracht van de overheid. Dus de overheid besteedt dat eigenlijk uit aan de ziekenfondsen. Concreet waar gaat dat dan over? Dan gaat het over de toegankelijkheid van de zorgverzekering via terugbetalingen in de gezondheidszorg en anderzijds mensen voorzien van een vervangingsinkomen bij arbeidsongeschiktheid en dan ook terug gaan begeleiden tijdens dat traject om finaal weer aan het werk te gaan. Dat zijn die verplichte opdrachten, daarnaast heb je de aanvullende opdrachten en daarin mogen we als ziekenfondsen ondernemen rond het domein van gezondheid uiteraard. En daar heb je een aantal mogelijkheden, aanvullende verzekeringen, een hospitalisatieverzekering, je kan ook een ecosysteem gaan creëren waar je diensten en producten aanbiedt op vlak van gezondheid en welzijn en belangrijk ook, we hebben ook een rol op vlak van preventie om dat te bevorderen bij onze klanten.
Dus kortom, wij zijn een actor die eigenlijk inzet op een integraal gezondheidsbeleid en die terugbetalingen zoals de mensen klassiek de ziekenfondsen kennen, zijn eigenlijk maar een klein onderdeel daarvan. 

PIET: Ja, dat zijn heel wat taken. Maar vandaag zien we toch nog altijd een systeem met vijf landsbonden die een aantal ziekenfondsen groeperen. Dit is een vaak gehoorde kritiek ook door de politiek eigenlijk. Waarom zijn er zoveel ziekenfondsen in België? 

XAVIER BRENEZ: Zoals ik eerder heb gezegd, in het begin waren ze een zeer lokaal initiatief, dus er waren duizenden ziekenfondsen in het begin. Nadien is er een grote consolidatie geweest en die consolidatie is eigenlijk permanent. In de jaren tachtig hadden we nog meer dan 100 ziekenfondsen. Tien jaar geleden 40 ziekenfondsen en vandaag hebben we 20 ziekenfondsen. Dus we zien echt die consolidatie die nodig is, omwille van de complexiteit van het systeem, de investeringen die nodig zijn. Er is nog een marge om meer te consolideren, maar we zijn bijna aan het einde van de consolidatieronde.

PIET: Ja, die fusie is een interessante evolutie uiteraard maar wat zijn volgens jou Tom toch de voordelen van meerdere spelers in het zorglandschap? 

TOM COOLEN: Er zijn ontegensprekelijk voordelen aan het feit dat er meerdere actoren zijn in dat landschap omdat je ook verschillende ideologieën hebt, verschillende historische achtergronden die spelen, zodanig dat je op een verschillende manier je dienstverlening kan aanbieden naar je klanten toe.
Elke acteur binnen de ziekenfondsen kan een element toevoegen aan dat verplicht pakket, waardoor ze hun gezondheidszorg kunnen uitbreiden. Dat biedt klant keuze en creëert extra toegevoegde waarden, wat uiteindelijk een positieve zaak is voor de klant. Die differentiatie die we kunnen bieden op vlak van dienstverlening en producten dat is iets wat uiteindelijk de concurrentie stimuleert. Dat houdt ons ook scherp als ziekenfondsen om steeds goed te blijven luisteren naar wat onze klanten willen.
Dat maakt ook dat we onze dienstverlening op een kwalitatieve manier kunnen aanbieden, dat we interessante dekkingen kunnen aanbieden en dat dus eigenlijk die concurrentie, daar komt het eigenlijk op neer vooral de aangesloten leden, gaat stimuleren en gaat te goede komen. Die pluraliteit is dus eigenlijk iets dat zorgt voor een stimulans voor een positieve drivedynamiek binnen de ziekenfondsen.
Waar iedereen vanuit zijn historische sterktes kan gaan werken. Sommigen zijn sterk in digitalisering, anderen hebben dan weer andere zaken, dus ieder zijn eigen DNA en eigen cultuur. 

PIET: Ja Xavier, er zijn toch nog mensen die zeggen van ja, schaf die ziekenfondsen af. Wat zou je tegen hen zeggen?

XAVIER BRENEZ: We horen dat spijtig genoeg van bepaalde partijen. De vraag is, is dat een politiek manoeuvre of juist een ontkenning van de realiteit van het systeem. Maar ik vind dat spijtig, want dat is niet onderbouwd. Wat zien we? Ten eerste, we hebben een zeer belangrijke rol in het verdedigen van het belang van onze leden en in het functioneren van het systeem. We zien ook in het algemeen dat onze leden zeer tevreden zijn van het ziekenfonds en we hebben ook een zeer betrouwbaar imago bij het publiek. Dus we doen ons werk goed, ook naar de overheid toe. We vervullen onze opdracht. En trouwens, er is ook een andere kritiek van, ja, dat kost veel. Dat kost eigenlijk niet veel.
Je moet eigenlijk vergelijken met andere landen. De kosten van de ziekenfondsen, dat is minder dan 3% van de totale kost van het systeem. Als je vergelijkt met landen waar er maar één actor is, zien we dat de kosten daar hoog zijn. De kosten in België zijn lager dan het gemiddelde. En tenslotte zijn er mensen die denken dat we naar één organisatie zouden kunnen gaan.
De vraag is, waarom zouden we een systeem afschaffen dat goed werkt? Ik denk dat we andere challenges hebben in ons gezondheidsstelsel. En dat zou een gigantische operatie zijn, die heel veel middelen zou mobiliseren ten nadele van andere initiatieven die nodig zijn voor ons systeem. 

PIET: Laten we het eens hebben over preventie. We horen vaak dat elke euro die we in preventie investeren, vier euro bespaard wordt op latere zorgkosten. Dat onderstreept het belang van preventie. Hoe maken ziekenfonds dat concreet en welke rol spelen ze in het verlagen van de kosten op langer termijn? 

TOM COOLEN: Wel die investeringen in preventie zijn echt wel essentieel als we de kosten op lange termijn van onze gezondheidszorg willen gaan verlagen. Ik ga een aantal voorbeelden geven om dat te illustreren. De vaccinatie tegen het humaan papillomavirus bij jongeren gaat een aantal kankers gaan voorkomen op latere leeftijd bij die jongeren. Een preventief bezoek aan de tandarts voorkomt eigenlijk grotere kosten later in uw leven met uw tandzorg. Dus het RIZIV heeft een aantal gezondheidsdoelstellingen reeds jaren waar ze eigenlijk mee aan de slag zijn, waar ze mee werken. En wij als verzekeringsinstelling, als ziekenfondsen helpen om die mee uit te voeren. We staan er voor een nauw contact met RIZIV, werken samen met de federale entiteiten om zo eigenlijk die preventie in concreto te belichamen samen met de andere ziekenfondsen. Naast de federale overheid heb je ook uiteraard de regionale overheid die ook een aantal elementen heeft op vlak van preventie waar ze eigenlijk ook op de ziekenfondsen rekenen. Wat bestaat dan nu concreet bij de ziekenfondsen? We hebben er eigenlijk drie grote lagen waarop wij aan preventie werken. Enerzijds de gezondheidspromotie dat is eigenlijk wat we noemen one-to-many communicatie. Daar gaan we breed eigenlijk proberen mensen hun health literacy, dus hun gezondheidsgeletterdheid gaan bevorderen. We gaan brede campagnes organiseren rond bijvoorbeeld chronische ziektes, rond geestelijke gezondheid, rond het belang van screening.
En we gaan dat doen eigenlijk aan de hand van verschillende communicatiemedia. Dat kan via tijdschriften zijn, nieuwsbrieven, brochures, seminars, workshops, social media, noem maar op. Dus de gezondheidspromotie is het eerste luik. Het tweede luik is eigenlijk preventieactivatie. We richten ons specifiek tot bepaalde segmenten van onze klanten om ze eigenlijk aan te zetten tot gedragsverandering die eigenlijk zorgt dat zij aan preventieve gezondheidszorg doen. Dan gaat het bijvoorbeeld over preventieve tandzorg. 65-plussers gaan targetten tegen een griep- of Covidvaccinatie. Mensen stimuleren om preventieve screenings te laten doen. Maar ook bijvoorbeeld het contacteren van eenoudergezinnen of eenzame mensen tijdens Covid. Mensen die in een precaire doelgroep zitten om die eigenlijk ook aan te manen om aan preventieve acties te gaan doen. Dus die preventieactivatie is het tweede luik en het laatste luik is dan preventiecoaching. Dat is echt one-to-one waar we op individuele basis met klanten aan de slag gaan op vlak van hun mentaal welzijn of voedingsadvies bijvoorbeeld. 

PIET: Ja, Tom, wat je nu aangeeft is: ziekenfondsen doen veel meer dan alleen maar het tussenkomen in de medische kosten en het klassiek takenpakket zeg maar. Ze begeleiden ook hun leden doorheen verschillende levensfases, van geboorte tot arbeidsongeschiktheid en zorgafhankelijkheid. Hoe pakken ze dat concreet aan? 

TOM COOLEN: Dus we hebben die twee opdrachten de verplichte diensten waar we de actor zijn die de verplichte ziekteverzekering uitvoert een opdracht van de overheid en dan hebben we de aanvullende diensten waarin we kunnen ondernemen voor alles wat buiten die ziekte- en invaliditeitsverzekering valt en we gaan eigenlijk die twee diensten gaan combineren naar onze klanten toe om ze te begeleiden op belangrijke momenten in hun leven. Dat start bij de geboorte uiteraard maar dat kan dan gaan op bepaalde leeftijden als kind dat we er staan als ziekenfonds om u te begeleiden, de jonge ouders gaan begeleiden als je ziek valt en arbeidsongeschikt wordt, als je plots een autonomieverlies hebt en niet meer kunt wat je vroeger kon, een ziekenhuisopname, zijn eigenlijk allemaal momenten waardoor we er staan voor onze klanten als partner om hen te begeleiden bij die problematiek. Dat kan administratief zijn, dat kan onder de vorm zijn van een terugbetaling, maar ook een aantal extra diensten die wij aanbieden en daar zal ik misschien een aantal voorbeelden geven om dat te illustreren. Dat kan gaan over het coördineren van thuiszorg, waar we bijvoorbeeld een verpleegkundige aan huis gaan organiseren of kinesitherapie, ergotherapie, kraamzorg als je net een geboorte hebt gehad in het gezin, maaltijd aan huis, maar ook steun aan de mantelzorgers of we gaan medisch materiaal ter beschikking stellen zoals een ziekenhuisbed of de klant suggereren wat hij kan aankopen qua medisch materiaal. Niet alleen het ziekenvervoer gaan we organiseren, dat zijn eigenlijk manieren waarop we die klant gaan begeleiden.

PIET: Dank u wel Tom. En nu, Xavier, ik wil even terugkomen op het punt dat we aan het begin van de podcast hebben besproken, namelijk de rol als co-beheerder van het gezondheidssysteem. Hoe ziet dat eruit in de praktijk?

XAVIER BRENEZ: Eigenlijk ja, we zijn aanwezig in veel commissies. Er zijn meer dan 150 commissies op federaal niveau, regionaal niveau, waar we samen zitten met de verstrekkers, om eigenlijk mee te bepalen hoe ons systeem evolueert. Welke nieuwe rechten, welke nieuwe terugbetaling, welke tarieven, een mogelijke omkadering van de supplementen. Dus dat is een zeer belangrijke opdracht omdat in ons land het sociale systeem gebaseerd is op overleg. Soms hoor ik kritiek over het feit dat het traag is, maar dat heeft het voordeel dat het terrein gehoord wordt. Dat de expertise van iedereen gebruikt wordt. Dus dat maakt dat de beslissingen meer onderbouwd zijn. Dus wij hebben een belangrijke rol ook in het bepalen van het budget. We maken een voorstel samen met de verstrekkers aan de overheid over het gebruik van het budget. En we hebben ook een belangrijke rol om ervoor te zorgen dat het systeem efficiënt is en dat elke cent efficiënt wordt gebruikt in het voordeel van de gezondheid van de populatie. We hebben nog een andere pet: het verdedigen van de belangen van onze leden. Laten we niet vergeten dat we een ledenorganisatie zijn. De bevolking is soms niet bewust dat zij het ziekenfonds zijn. Om de zes jaren organiseren we ziekenfondsverkiezingen. Dus elk lid van een ziekenfonds kan lid worden van de algemene vergadering en de evolutie van zijn ziekenfonds mee bepalen.

PIET: Er is eigenlijk geen kristallenbol nodig om te weten dat de ziekenfondsen ook te maken zullen hebben met grote uitdagingen in de toekomst. Waar liggen die uitdagingen? 

TOM COOLEN: Ik denk dat iedereen die wat de media volgt weet dat het grote probleem van onze gezondheidszorg de betaalbaarheid is, zeker op langere termijn. En dat is veroorzaakt door een aantal elementen, een aantal elementen waar we iets aan kunnen doen, en een aantal elementen waar we niets kunnen aan doen. De vergrijzing van de bevolking, daar kunnen we niet veel aan doen natuurlijk. Het feit dat door de ouder wordende bevolking er ook meer chronische ziektes zijn. Dat de actieve bevolking eigenlijk kleiner gaat worden in verhouding tot een grotere groep van inactieve mensen. Wat dat eigenlijk ervoor zorgt dat er minder mensen minder lang gaan bijdragen aan die sociale zekerheid voor een grotere groep. Die betaalbaarheid wordt ook wel een stukje moeilijker en moeilijker door de technische evolutie in de gezondheidszorg. Denk aan de ontwikkelingen van medische apparatuur, de medicatie die alsmaar duurder wordt… En tenslotte is er ook een belangrijke gedragscomponent die daar een rol in speelt. Dan maak ik graag opnieuw het bruggetje naar de preventie. Als we natuurlijk enkel denken aan onze gezondheidszorg op het moment dat er iets stuk is, dan wordt dat een heel dure manier om eigenlijk in de samenleving te werken. En dan staan we klaar om die klant enerzijds financieel te ondersteunen vanuit de verplichte verzekering, een hospitalisatieverzekering of een aanvullende voordeel dat we hem kunnen toekennen. Maar je kan ook diensten aan huis gaan organiseren als ziekenfonds. Bijvoorbeeld een bed thuis gaan plaatsen bij de patiënt na een hospitalisatie, thuiszorg gaan organiseren. En ook niet onbelangrijk dat we onze klanten helpen om de nodige gezondheidsvaardigheden ook de digitale gezondheidsvaardigheden bij te brengen, zodat ze eigenlijk empowered zijn, autonoom zijn, om hun stuur in de handen te nemen van hun zorg. Dus die rol van een verzekeringsinstelling, een ziekenfonds evolueert dus wel heel sterk van een betaler naar iemand, een partij die gaat ontzorgen van eigenlijk een pure transactionele actor naar een dienstverlenende actor. 

PIET: Ja, dus heel wat uitdagingen voor het ziekenfonds. Maar ongetwijfeld kan Xavier nog een aantal uitdagingen formuleren waar we voor staan in de toekomst?

XAVIER BRENEZ: Tom heeft het al gezegd, op ons niveau kunnen we verschillende initiatieven nemen.
Als co-beheerder moeten we er voor zorgen dat we inderdaad de budgetten goed beheren. We zien dat de natuurlijke groei van de kosten meer dan 3% bedraagt. Maar de budgetten zullen de komende jaren amper met 2% of 2,5% stijgen. Dus dat betekent dat we met de andere partners, met de overheid, moeten kijken naar optimalisatie om toch marge te kunnen krijgen voor nieuwe terugbetalingen. Toegang tot innovatieve geneesmiddelen en apparatuur is inderdaad een challenge en dat vraagt extra middelen die wij moeten zoeken. Ook op het vlak van arbeidsongeschiktheid is er een grote uitdaging. We zien eigenlijk een grote toename van de langdurig zieken, meer dan 5% per jaar. Dat is eigenlijk een multifactorieel probleem. Wij hebben zeker een rol te spelen met die andere spelers om eigenlijk de mensen goed te begeleiden en ervoor te zorgen dat zij de resterende capaciteit kunnen gebruiken om terug aan het werk te gaan. En ook de digitalisering, onze wereld is complex en wij zoeken altijd naar oplossingen om het leven van onze leden te vergemakkelijken. En men moet weten dat we eigenlijk aan de bron zijn van tal van initiatieven om de terugbetalingen automatisch te doen, dat zij geen papieren documenten meer moeten overmaken aan het ziekenfonds en dat zij het derdebetalersysteem kunnen gebruiken. Dus voor ons is het overlegmodel een belangrijke pijler en tenslotte zien we dat de complexiteit toeneemt en in België is dat vooral de institutionele complexiteit die ook toeneemt. Onze rol is het beschermen van onze leden tegen deze complexiteit en het zorgen voor een geconsolideerde aanpak, een geïntegreerde dienstverlening ongeacht wie er voor verantwoordelijk is.

PIET: Evoluties die we uiteraard op de voet volgen. We zijn beland aan het einde van onze aflevering Bedankt Tom en Xavier. Ik herinner de luisteraars eraan dat Tom algemeen directeur is van Helan en Xavier directeur-generaal van de Onafhankelijke Ziekenfondsen. Hartelijk dank voor dit boeiende gesprek over ziekenfondsen en hun rol in onze samenleving. Wat we vandaag vooral meenemen is dat ze veel meer zijn dan alleen een ziekteverzekering. Ze vormen een fundamentele pijler van ons solidariteitssysteem en begeleiden burgers doorheen hun hele leven van welzijn en toegankelijke zorg tot preventie. Daarnaast spelen ze een cruciale rol in het sociaal overleg en blijven ze zich voortdurend aanpassen om mee te spelen op de veranderende behoeften van hun leden. En als er nog misvattingen bestaan, dan kunnen we die alleen samen via open dialoog stap voor stap, ontkrachten. Vond je deze aflevering interessant? Laat dan een reactie achter of geef ons een beoordeling. En als je graag meer onderwerpen met ons wilt verkennen, abonneer je dan op de podcast van de Onafhankelijke Ziekenfondsen. U vindt ons op alle grote podcastplatformen. Bedankt voor het luisteren en graag tot snel.

[Muzikale conclusie]