Beluister hier deze aflevering
Hieronder vind je de integrale tekst:
[Muzikale introductie]
PIET: Eén glas geen probleem, drie glazen en het wordt een gans ander verhaal. Waar ligt nu echt de grens? Is één glas per dag al te veel? Moet je helemaal stoppen om de risico's te beperken? En bestaat er zoiets als veilig alcoholgebruik? En hoe zit het met onze eigen relatie tot alcohol en die van onze samenleving? En vooral, hoe moet het beleid hiermee omgaan? Moeten we inzetten op preventie, strenge regels of een andere aanpak? Vandaag gaan we er zonder omwegen in gesprek met een alcoholspecialist in de podcast van de Onafhankelijke Ziekenfondsen.
[Muziek]
PIET: Fijn dat je luistert naar de podcast van de Onafhankelijke Ziekenfondsen waarin we complexe gezondheidsvragen helder en bondig beantwoorden. Vandaag hebben we het over alcohol, een onderwerp dat ons allemaal aanbelangt. Een glaasje drinken met vrienden, succes vieren of gewoon ontspannen na een drukke dag, alcohol maakt deel uit van onze gewoontes. Maar wat doet alcohol nu echt met je gezondheid en hoe zit het met de alcoholpreventie en het beleid in België en in Vlaanderen? In onze studio hebben we Dr. Hendrik Peuskens. Hij is voorzitter van de VAD, het Vlaams expertisecentrum voor Alcohol en andere Drugs. Hij is ook psychiater in de verslavingszorg in de psychiatrische kliniek in Tienen. Samen gaan we het hebben over alcohol. Dag Hendrik, welkom in onze studio.
HENDRIK: Goeiedag, blij dat ik van dienst kan zijn.
PIET: We drinken in ons land wel graag een glaasje, maar vanaf wanneer kan dit plezier een probleem worden? Welke effecten heeft alcohol op ons lichaam en onze mentale gezondheid en bestaat er zoiets als een consumptie zonder risico?
HENDRIK: Wel, zoals bij elk vergif schuilt het gevaar in de dosis, de hoeveelheid. Tegenwoordig zijn we al bezorgd over het eerste glas. We zeggen niet meer dat één glas zich geen kwaad kan. We zeggen liever dat wanneer je gezondheid heel belangrijk is, dat je best van alcohol wegblijft. Maar verder bepaalt de hoeveelheid en de frequentie van hoe je drinkt de schadelijkheid, de giftigheid. Je kan dan kijken naar de acute, de plotse momenten, wat je in één keer drinkt. Gelegenheden waarop je vinden we een forse dosis, een zestal glazen in één keer gebruikt, is een dosis waarbij we eigenlijk al onmiddellijke effecten zien. Mensen zijn vaker dronken, zijn vaker betrokken in ongevallen, in incidenten waar relatieproblemen ontstaan, waar soms politie moet tussenkomen. Het kan ook direct fysieke moeilijkheden geven. Uitzonderlijk hebben mensen wel eens pancreatitis, een alvleesklierontsteking die heel acuut kan ontstaan.
Drink je wat regelmatig, maar wat lagere dosis over een langere tijd gespreid en soms over meerdere jaren gespreid, dan zien we dat alcohol op lange termijn een beetje in stilte in de achtergrond schade veroorzaakt. We horen dat in het klein, wanneer mensen aan Tournée minérale meedoen, en een aantal weken zonder alcohol doen, dan zeggen ze al, ik voel me energieker, ik slaap precies beter, tja, ik heb niet gedacht dat alcohol zo'n effect had. Maar ook in de geneeskunde zien we mensen komen die na lange tijd regelmatig, maar daarom niet extreem veel gedronken hebben, met schade aan hun lichaam komen. Leverproblemen ontstaan vaak na vele jaren matig tot fors alcoholgebruik, vanaf een glas of twee, drie per dag, regelmatig alcoholgebruik, kan je schade oplopen over termijn. En als je het allemaal bij elkaar telt, dan weten we dat ongeveer 200 medische aandoeningen, 200 redenen waarom mensen bij de dokter langs gaan, gelinkt zijn aan alcoholgebruik. En dat is heel wat.
PIET: Naast de effecten op het individu, geeft alcohol ook veel impact op de samenleving. We horen constant weekendongevallen, gevolgen op het werk, de familie. Dat kost wel wat voor de samenleving.
HENDRIK: Dat is zo. De maatschappij heeft te maken met acute, scherpe gevolgen van alcoholgebruik. Ongevallen, spoedgevallen. Heel wat collega's die op spoedgevallen de dienst uitmaken, vertellen ons dat ze heel vaak mensen onder invloed tegenkomen die dan allerlei dingen voor hebben. In conflicten zijn terechtgekomen, ongevallen hebben gehad, kwetsuren zijn opgelopen, huistuin- en keukenongevallen zelfs, die toch te maken hebben met een zekere graad van intoxicatie en die eigenlijk niet zouden zijn voorgekomen als mensen niet zouden drinken. Wanneer het drankgebruik een patroon wordt dat begint te lijken op een verslaving, dus met heel regelmatig gebruik, met controleverlies op dat gebruik. Dan zien we dat er niet alleen fysiek en psychisch schade is, maar dan weten we ook dat sociaal in de onmiddellijke omgeving van mensen met die verslaving heel wat lijden ontstaat. Dat partners, kinderen, ouders, familieleden van mensen met een verslaving mee afzien van deze problematiek. En in de ruimere zin, mensen met dat soort problematiek hebben het vaak moeilijker om hun rol in de maatschappij te blijven opnemen, aan het werk te blijven. Adequaat op het werk te zijn. Soms spreken we wel eens van presenteïsme. Mensen die op het werk zijn, maar eigenlijk maar op halve kracht functioneren, omdat ze de dag voordien nog zwaar in het glas hebben gekeken. En dan is die kost ineens heel breed.
PIET: Alcohol heeft een duidelijke, nefaste invloed op onze gezondheid en samenleving. Dat staat nu vast. Maar hoe wordt alcoholgebruik eigenlijk gereguleerd? Wat zijn in België en meer specifiek in Vlaanderen, de kernpunten van het huidige beleid, om het zo te zeggen.
HENDRIK: Op wereldvlak zijn we in Europa vrij liberaal rond alcohol. Dan laten we alcohol erg vrij. In België is er een heel oude wet, de wet op de beteugeling van de dronkenschap uit 1939, die vooral stipuleert dat je mensen niet bewust dronken mag maken en dat je ook geen alcohol meer mag serveren aan mensen die al erg dronken zijn. Wat belangrijker is, is een stukje recentere wetgeving van 2009, waarin de wettelijk toegelaten startleeftijd voor alcoholgebruik is gestipuleerd. In België mag je pas vanaf je zestiende laag alcoholiseerde drank gebruiken en sterke drank pas vanaf je achttiende. En dat is een wetgeving die sinds 2009 in vroege is en waarvan we toch een impact zien. Zo horen we dat zowel ouders als jongeren tegenwoordig veel beter weten dan vijftien jaar geleden hoe die spelregels eruitzien en waar ze zich aan te houden. Verder heb je een aantal verkeersregels die stipuleren dat je in het verkeer niet onder invloed mag zijn. En tenslotte zijn er afspraken met de industrie rond reclame en promotie maken rond alcohol. Waar zich aan te houden wanneer je publiciteit rond alcohol voert.
PIET: Is dat voor jou voldoende?
HENDRIK: Daar kan zeker meer gebeuren. De rest van de wereld kijkt wel naar Europa met zijn grote alcoholproblemen. Daar waarin de rest van de wereld er strikter daarmee omgaat. Zelfs in de Verenigde Staten zie je alcohol niet zomaar vanzelfsprekend deel uitmaken van het openbare straatbeeld. Er zijn heel wat staten waar alcohol pas toegelaten is vanaf 21 jaar, terwijl we in België zelfs op Europees vlak wat achterblijven. De meeste Europese landen hebben een minimumleeftijd van 18 jaar om aan alcohol te beginnen.
PIET: Regels opstellen is éen ding, maar wat werkt nu echt om alcoholgebruik terug te drinken en misbruik te voorkomen? We zien sensibiliseringscampagnes. Je had het over het verbod op verkoop aan minderjarigen. Maar is dat echt genoeg? Zijn er blinde vlekken in ons huidig alcoholbeleid? En welke aanpakken kunnen echt het verschil maken?
HENDRIK: Wat er alleszins nodig is, is een brede aanpak en verschillende elementen die op elkaar inhaken. Er zal niet één wondermiddel zijn, niet één flashpoint waarvan je kan zeggen dat gaat het helemaal het verschil maken. Wat er belangrijk is, is dat de totale consumptie in de maatschappij naar beneden gaat. En dat is allicht een klein beetje bezig. We drinken met z’n allen wat minder enthousiast alcohol dan vroeger en dat is een goede zaak voor de gezondheid. We denken dat alcohol minder toegankelijk, minder beschikbaar maken, minder vlot aan te kopen te maken, wat nu heel makkelijk is via nachtwinkels en horeca, dat daar wat op kan gebeuren. Dat meer wegen op hoe publiciteit mag gevoerd worden rond alcohol, dat dat een belangrijke impact kan hebben. Tegenwoordig probeert men alcohol weg te houden van programma's, uitzendingen die gericht zijn op jongeren, die helemaal geen boodschap zouden mogen hebben aan alcohol. Maar toch, je zou daar ... anders op kunnen gaan wegen. Dus er is nood aan geconcerteerde aanpak. En dat is waar we met de preventiewereld heel erg voor pleiten.
PIET: Hendrik, laten we het eens hebben over preventie. Experts benadrukken de noodzaak om meer aandacht te hebben voor de zogenaamde sociale gezondheidsgradiënt. Dat is eigenlijk een vrij moeilijke term. Die legt een verband tussen sociale positie en gezondheid. Hoe kijk jij als alcohol-expert naar deze benadering? Zijn er doelgroepen die meer risico's lopen dan anderen?
HENDRIK: Wel, alleszins jongeren. Hoe jonger mensen met alcohol in contact komen, hoe meer kansen lopen om op termijn in een verslavingsverhaal terecht te komen. Dus dat is iets wat we goed kennen. Daarom wegen op de minimumleeftijd, ook wettelijk gezien, is waarschijnlijk wel belangrijk. Ga je helemaal terug naar het ongeboren kind, dan is dat een heel belangrijke doelgroep. Dus we proberen mensen die bezig zijn met een kinderwens, zowel mannen als vrouwen, aan te moedigen om geen alcohol te gebruiken. En zeker wanneer een zwangerschap ontstaan is. Wanneer voor een ongeboren kind zorg moet gedragen worden. Van dan zeker alcohol te vermijden. En daar heel duidelijk over te zijn. En ook counseling rond te voorzien. Wanneer we terugkijken naar jongeren. Dan zien we de sportwereld als een belangrijke omgeving. Waar sporten maar ook supporter heel erg gelinkt wordt met alcoholgebruik. En dat is een wereld waar jongeren heel erg in opgroeien en in meegenomen worden.
Dat is een domein waar we met sportclubs en zo, nadenken over wat de rol van alcohol is in jullie werking en soms wel in jullie fundraising ook. Daar zijn belangrijke dingen te doen.
PIET: Dus we hadden het over de kwetsbare groepen. Hoe kunnen we deze mensen beter bereiken en welke rol kunnen eerstelijns zorgverleners hierin spelen?
HENDRIK: Mensen die in de eerstelijn werken, denk aan huisartsen, aan eerstelijnspsychologen, eventueel mensen die op spoedgevallen diensten werken en bij allerlei huistuin- en keukenincidenten soms moeten tussenkomen, is ... mensen vaardiger maken, comfortabeler maken om te spreken over alcoholgebruik. Dat ze dat geen taboe thema vinden, maar hen de tools geven om daar vlot over te spreken, naar te informeren en eventueel wat er daar gebeurt van ongeval, kwetsuur, ziekte, van dat ook wat te durven linken aan alcoholgebruik. We weten dat daar in de eerstelijn, wanneer daarover gesproken kan worden, zonder daar veroordelend over te doen, maar gewoon dat onder de aandacht brengen, dat dat een heel groot verschil kan maken en mensen erg kan beïnvloeden in hoe ze verder naar alcohol kijken, hoe ze met alcohol blijven omgaan. Dat noemt men kortdurende interventies, brief interventions, en dat zijn methodieken waar eerstelijnswerkers, als ze daarin geïnteresseerd zijn, erg in kunnen meegenomen worden.
PIET: Ziekenfondsen houden de vinger aan de pols rond de gezondheid en het welzijn van hun leden. Hoe kunnen zij concreet helpen bij preventie en ondersteuning van mensen met alcoholproblemen?
HENDRIK: Ziekenfondsen als onderdeel van de verplichte ziekteverzekering doen al heel wat. Zij laten toe dat patiënten met een alcohol-gerelateerd probleem, een alcoholverslaving zelfs, maar ook op spoedgevallen, behandeld worden voor hun kwalen, hun ongemakken die gelinkt zijn aan alcoholgebruik. Zij doen dat ook zonder te verwijzen naar de oorzaak, zonder uitsluitingen. En dat is iets wat we soms meemaken in allerlei aanvullende verzekeringen, hospitalisatieverzekeringen bijvoorbeeld, van privéfirma's die laten weten dat wanneer mensen door een alcoholprobleem psychisch of lichamelijk gekwetst zijn geraakt, daarvoor uitgesloten worden van hun verzekering. Met de gedachte dat je dat zelf wel kunt weten en daar ben je zelf verantwoordelijk voor. En dat is een hele goede zaak, dat een verplichte ziekteverzekering met mutualiteiten daar geen uitsluitingen voor biedt. Wat ook heel belangrijk is aan hoe we soms samenwerken met mutualiteiten via een adviserende arts, is wanneer mensen na een ernstige problematiek hun probleem aanpakken, zich proberen terug te resocialiseren in de maatschappij, terug hun rol op te nemen in de wereld. Dat ze daar vaak wat tijd voor nodig hebben en die tijd kunnen krijgen als arbeidsongeschikt, maar ook wat opgeschaald kunnen worden om terug geleidelijk aan het werk te gaan met flexibele schema's om deeltijds het werk te hervatten en nadien door te groeien naar terug een volledige plaats te nemen. En daar werken we ook vaak heel erg goed samen met ziekenfondsen.
PIET: Dankjewel Hendrik. We naderen het einde van de podcast. Wat hebben we geleerd? Alcohol is een complex thema met een grote impact op gezondheid, samenleving en economie.
En we hebben geleerd ook dat sterkere preventie, duidelijke regelgeving en sociale ondersteuning echt het verschil kunnen maken. Dankjewel Hendrik voor je heldere inzichten.
HENDRIK: Graag gedaan.
PIET: Vond je deze aflevering interessant? Deel ze met anderen en abonneer je op onze podcast voor meer boeiende gesprekken. Tot snel.